Linki sponsorowane


Bóle głowy, to obszerny zespół chorobowy, który jest w centrum zainteresowania klinicystów oraz badaczy. Doktor Mattias Linde w swoim artykule ,, Migraine: a review and future directions for treatment” określił ten zespół bóly jako: przewlekłe schorzenie neurologiczne objawiające się głównie atakami silnych bólów głowy, z towarzyszącymi nudnościami oraz zwiększoną wrażliwością na bodźce zewnętrzne. Patrząc przez pryzmat współczesnego trybu życia migrena dotyka ponad 13% populacji i w większości przewaga zapadalności dotyczy kobiet. Stres, otyłość, nikotynizm, nieświeże jedzenie- to tylko niektóre czynni, które wpływają na powstawanie bólów głowy. Doktor Linde podkreśla, że najczęstszą odmianą migreny jest tzw. migrena bez aury, tj. utrzymująca się od 4 do 72 godzin. Ból wówczas ma charakter pulsacyjny, jednostronny , który dodatkowo nasila się w trakcie wykonywania czynności dnia codziennego oraz towarzyszą mu nudności, wymioty, fonofobia (nadmierna wrażliwość na dźwięk), fotofobia( nadmierna wrażliwość na światło). [1] W niniejszym artykule, chciałbym skupić się na bólach głowy, które są spowodowane nadmiernym napięciem mięśniowym okolicy karku, szyi oraz pragnę ukazać, jak ogromne znaczenie ma prawidłowo postawiona diagnoza w podjęciu właściwego leczenia. Masaż w wielu przypadkach staje się lepszą alternatywą niż popularne silne leki przeciwbólowe, oczywiście jeżeli przyczyną bólu migrenowego są nadmiernie napięte mięśnie.

,,Ból fizyczny ma w sobie to dobrego, że jeśli przekroczy pewną granicę, zabija. Ból psychiczny, kiedy boli nas serce, zabija nas codziennie od nowa, jednak ciągle żyjemy. "

Paulo Coelho

OBJAWY KLINICZNE

Objawy kliniczne, które jesteśmy w stanie zaobserwować dają się ułożyć w charakterystyczny sposób. Neurolodzy wyróżnili pięć faz napadu migrenowego:

1. Faza zwiastunów

Pacjenci bardzo często potrafią przewidywać ból migrenowy nawet kilka dni przed wystąpieniem konkretnych objawów. Pojawia się zazwyczaj niepokój, nadpotliwość, złe samopoczucie, zmęczenie a niekiedy lęk. W sytuacji, kiedy migrena ma podłoże mięśniowe istotnym zwiastunem jest sztywność w karku bóle okolicy szczęki, żuchwy. [1, 2, 5]

2. Faza aury

Aura w neurologii jest określana jako zespół objawów neurologicznych, zazwyczaj ogniskowych, które poprzedzają ból migrenowy lub niekiedy następują po nim. Neurolodzy wyróżnili kilka typów aury. Najczęściej występuje tzw. aura wzrokowa. Każdy, kto choć raz miał napad migreny wie, że zazwyczaj pojawiają się dziwne ,,mroczki” przed oczami- falujące plamy lub gwiazdki. Obraz często staje się zniekształcony, zamglony. Niekiedy dochodzi nawet do częściowego porażenia mięśni powiek. W trakcie trwania aury wzrokowej występuje światłowstręt, szczególnie na jasne i jaskrawe światło.

Innym typem aury jest aura czuciowa, czyli dziwne odczucia- mrowienia, pieczenia, które mają jedną wspólną nazwę- PARESTEZJE. Okolica szyi, karku, czoła staje się nadwrażliwa na dotyk oraz ruch. Jeżeli zmiana położenia ciała, głowy w przestrzeni nasila dolegliwości bólowe wówczas mówimy o występowaniu aury ruchowej. [1, 2, 5]

3. Faza bólu głowy

Jest to czas, kiedy wyraźnie odczuwany jest typowy ból migrenowy: jednostronny, pulsujący, stopniowo narastający a niekiedy tętniący i nasilający się w trakcie wysiłku fizycznego. W trakcie bólu migrenowego zazwyczaj występują objawy dodatkowe: nudności, wymioty, nadwrażliwość na dźwięk, nadwrażliwość na dotyk. Pod wpływem silnego bólu wydzielone zostają neurotransmitery bólowe, które powodują tzw. cienie fazy bólu- pobudzenie układu wegetatywnego, który odpowiada za kontrolę narządów wewnętrznych. Objawy z układu wegetatywnego to np. ból brzucha, wymioty, biegunka, bladość skóry itp. Dodatkowo układ nerwowy ,,przeżywa” mówiąc obrazowo swoisty ,,sztorm” i dochodzą do tego objawy neuro- psychologiczne: strach, lęk, niepokój, drżenie mięśni, zaburzenia widzenia. [1, 2, 5]

4. Faza ustępowania bólu

Jest to czas, kiedy bóle migrenowe powoli ustępują ale jeszcze chory odczuwa np. tętniący ból, szum w uszach. [1, 2, 5]

5. Faza ponapadowa

Fazę ponapadową można porównać do sytuacji kiedy to maratończyk po swoim biegu staje i odpoczywa. Objawy takie jak zmęczenie, rozdrażnienie, osłabienie, ogólna niechęć do ruchu lub do aktywności. Może pojawić się zaburzenie koncentracji. W fazie ponapadowej może dalej utrzymywać się nadwrażliwość czuciowa, słuchowa i świetlna. [1, 2, 5]

PRZYCZYNY BÓLU MIGRENOWEGO I MECHANIZM POWSTAWANIA MIGRENY

Do tej pory naukowcom nie udało się udowodnić, co tak naprawdę wywołuje migrenę. Z nowinek medycznych najbardziej prawdopodobną teorią jest teoria genetyczna. Udowodniono natomiast, że zażywanie używek takich jak alkohol, kawa, narkotyki sprzyja bólom głowy o charakterze migrenowym. [5]Jak podkreśliły badania naukowców okolicą objętą bólem jest tzw. kompleks szyjno trójdzielny. [1]Migrena zazwyczaj pojawia się wraz z wydzielaniem substancji chemicznych, które drażnią okolicę pnia mózgu- okolica ta została nazwana centralnym generatorem procesu migrenowego. [1]Dochodzi do wydzielania serotoniny, która odpowiada za utrzymanie prawidłowego napięcia ścian naczyń krwionośnych. Wyobraźmy sobie sytuację, kiedy to naczynia nagle ulegają zaciśnięciu i po chwili na drodze mechanizmów i reakcji sprzężenia zwrotnego dochodzi do ich rozkurczu. Reakcja taka jest traktowana przez organizm jako bodziec bólowy. Piąty nerw czaszkowy- trójdzielny- wysyła informacje do odpowiednich ośrodków w mózgu, które traktowane są jako informacje o bólu. Z tego właśnie powodu pojawiają się objawy wspomnianego wyżej podrażnionego układu wegetatywnego. Czynnikiem wywołującym drażnienie okolicy pnia mózgu tak naprawdę może być teoretycznie wszystko: stres, emocje, kawa, alkohol itp. Nerw trójdzielny jak widzimy jest jakby strukturą, wokół której toczy się całe rozpatrywanie i szukanie przyczyny bólu migrenowego, gdyż nerw trójdzielny unerwia mm. żucia, odpowiada za priopriorecepcję okolicy twarzy, zatok itp.[1,3, 4]

Nadciśnienie tętnicze wywołane, np. sklerotyzacją tętnic kręgowych również może dawać objawy bólowe. Podczas tego stanu masażysta powinien szczególnie uważać, gdyż o ile naczynie jest zaczopowane przez blaszkę miażdżycową to pod wpływem masażu istnieje ryzyko powstania zatoru i udaru mózgu na skutek oderwania się blaszki miażdżycowej. Niekiedy bywa również tak, że zbyt duże ciśnienie w tętnicach jest spowodowane chorobą zwyrodnieniową kręgów szyjnych. W otworach wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych przebiegają tętnice kręgowe, które wchodzą do czaszki i współtworzą Koło Willisa, czyli koło tętnicze mózgu. [4] Zaburzenia ukrwienia spowodowane czopem w naczyniu czy też uciskiem na tętnice mogą powodować objawy bólowe zbliżone do objawów typowej migreny. Dodatkowo, jeżeli nerw jest uciśnięty przez np. kręgozmyk okolicy szyi dochodzi do zaburzenia jego spektrum i nerw wówczas sam dla siebie produkuje informację bólową.

MIĘŚNIOWOPOCHODNE BÓLE GŁOWY

W niniejszym dziale chciałbym skupić się na mięśniowo pochodnych bólach głowy, czyli na sytuacji, kiedy to masaż jest w stanie zmniejszyć dolegliwości bólowe a nawet je wyeliminować. Okolica szyi, warstwa mięśni głębokich jest niesamowicie skomplikowana w swej budowie anatomicznej, dodatkowo mięśnie te leżą w bliskiej okolicy naczyń krwionośnych oraz nerwów. Jeżeli nadmiernie napięty mięsień będzie drażnił naczynia krwionośne może być to odebrane przez organizm jako bodziec, wywołujący ból. Podobnie jest, kiedy to mięsień uciska na korzeń nerwu lub na sam nerw.

By zrozumieć, jak przeprowadzać dany masaż, należy skupić się na anatomii okolicy szyi oraz okolicy podpotylicznej.

MIĘŚNIE PODPOTYLICZNE

Są to mięśnie grupy głębokiej, niezwykle silne i mieszczą się między kością potyliczną a pierwszymi dwoma kręgami szyjnymi.

Mięsień skośny górny głowy (m.obliquus capitis superior)- przyczepem początkowym tego mięśnia jest wyrostek poprzeczny kręgu C1 a przyczepem końcowym kresa karkowa dolna.[4]

Mięsień prosty tylny mniejszy głowy ( m. rectus capitis posteriori minor)- jest to mały, trójkątny mięsień. Przyczep początkowy: guzek tylny kręgu C1. Jego włókna biegną rozbieżnie i kończą się poniżej kresy karkowej dolnej kości potylicznej .[4]

Mięsień prosty tylny większy głowy (m. rectus capitis posterior major)-leży bezpośrednio na kręgach. Przyczep początkowy tego mięśnia to wyrostek kolczysty kręgu C2. Kończy się poniżej środkowej części kresy karkowej dolnej. [4]

Mięsień skośny dolny głowy (m. obliquus capitis inferior)- przyczep początkowy to wyrostek kolczysty kręgu C2, przyczep końcowy wyrostek poprzeczny kręgu C1. [4]

Mięsień prosty boczny głowy (m. rectus capitis lateralis)- leży po bocznej stronie stawu szczytowo potylicznego. Przyczep początkowy znajduje się na wyrostku poprzecznym kręgu C1 i kończy się na powierzchni dolnej wyrostka szyjnego kości potylicznej. [4]

Mięśnie proste tylne wraz z mięśniami skośnymi podciągają głowę ku tyłowi. Natomiast oba mięśnie proste tyle i skośne dolne obracają głowę w taki sposób, że twarz odwraca się w stronę przeciwną. Mięsień prosty boczny zgina głowę ku bokowi. [4]

Istotnym miejscem topograficznym okolicy podpotylicznej jest TRÓJKĄT PODPOTYLICZNY. Posiada on następujące granice:

* brzeg boczny m. prostego tylnego większego głowy
* brzeg przyśrodkowy mm. skośnego górnego i dolnego głowy

Dodatkowo można dostrzec:

* Tylny łuk kręgu szczytowego z bruzdą tętnicy kręgowej
* tętnicę kręgową
* nerw podpotyliczny[4]

GRUPA MIĘŚNI GŁĘBOIKICH SZYI

Mięśnie pochyłe- grupa mięśnie rozpięta między wyrostkami poprzecznymi kręgów szyjnych a dwoma pierwszymi żebrami. [4]

Mięsień pochyły przedni (m. scalenus anterior)- przyczep początkowy rozpoczyna się czterema pasmami i biegnie od guzków przednich wyrostków poprzecznych trzeciego do szóstego kręgu szyjnego. Włókna biegną do boku i łączą się w brzusiec, który przyczepia się do guzka mięśnia pochyłego przedniego na I żebrze. [4]

Mięsień pochyły środkowy ( m. scalenus medius)- przyczep początkowy znajduje się na C1-C6 wyrostków poprzecznych . Końcowym przyczepem jest I żebro jednak ten przyczep znajduje się za bruzdą tętnicy podobojczykowej. [4]

Mięsień pochyły tylny ( m. scalenus posteriori)- przyczep początkowy znajduje się na guzkach tylnych wyrostków poprzecznych piątego, szóstego oraz siódmego kręgu szyjnego. Przyczep końcowy znajduje się na bocznej powierzchni drugiego żebra. [4]

POWIĘŹ SZYI

Powięź szyi wywiera istotną rolę w bólach głowy. Składa się z poszczególnych blaszek, które tworzą pochewki dla mięśni oraz otaczają naczynia krwionośne, nadaje kierunek ruchom mięśni. Poza tym powięź oddziela warstwy mięśni tworząc PRZESTRZENIE MIĘDZYPOWIĘZIOWE. [4]

Blaszka powierzchowna- jest blaszką najcieńszą i najsłabszą. Jest silnie porowata, gdyż przechodzą przez nią nerwy splotu szyjnego oraz żyły. Powięź ta rozwidla się obejmując m. mostkowo- obojczykowo- sutkowy i przenosi się na boczną powierzchnię szyi a następnie otacza tylną stronę szyi współtworząc powięź karku. Dodatkowo od przodu i dołu łączy się z blaszką powierzchowną powięzi piersiowej. [4]

Blaszka przedtchawicza- niezwykle mocna i przypomina rozcięgno. Występuje ona bezpośrednio przed trzonem kości gnykowej oraz mostkowymi częściami obojczyków i górnym brzegiem rękojeści mostka. [4]

Blaszka przedkręgowa- pokrywa mięśnie długie głowy oraz szyi i przednią powierzchnię trzonów kręgów szyjnych i co najważniejsze, patrząc przez pryzmat bólów głowy- OBEJMUJE PIEŃ WSPÓŁCZULNY. Dodatkowo blaszka ta łączy się z powięzią mięśni pochyłych. Po tej powięzi ślizga się tętnica szyjna wewnętrzna oraz tętnica szyjna wspólna. [4]

Powyżej przedstawiłem zaledwie kilka struktur anatomicznych, które są szczególnie ważne w opracowywaniu strukturalnym okolicy karku i szyi. Patrząc przez pryzmat struktury powięziowej, to samo nadmierne napięcie okolicy karku czy też powięzi piersiowo lędźwiowej jest w stanie wywołać ból głowy. Wówczas należy umiejętnie, po przeprowadzeniu badania przeprowadzić terapię powięziową. [4]

Chciałbym skupić się na dość ciekawym mięśniu, którego nadmierne napięcie może, o dziwo, predysponować do rzeczywistych bólów głowy okolicy skroniowej. Mięsień żwacz, który przyczepia się od kości jarzmowej oraz łuku jarzmowego a kończy się na zewnętrznej powierzchni kąta żuchwy. Funkcja tego mięśnia skupia się na silnym zaciskaniu zębów a w trakcie, gdy usta są otwarte mięsień ten cofa żuchwę ku tułowi. Dodatkowo pod nim znajdują się główne odgałęzienia wspomnianego wcześniej nerwu trójdzielnego oraz sam mięsień żwacz jest unerwiony przez trzecią odnogę tego nerwu. Drugim mięśniem, który jest w bezpośrednim kontakcie nerwu trójdzielnego to mięsień skroniowy, który przyczepia się od dołu skroniowego a przyczepem końcowym staje się wyrostek dziobiasty żuchwy. Działanie tego mięśnia jest podobne do mięśnia żwacza, dodatkowo mięsień ten jest w stanie wysunąć żuchwę do przodu. [4]

Zgodnie z powyższym można wysnuć wniosek, że bóle głowy mogą wywołać dysfunkcję stawu skroniowo żuchwowego.

Bóle okolicy ciemieniowej i potylicznej zazwyczaj mają swoją przyczynę w nadmiernie napiętych mięśniach podpotylicznych oraz mięśniach karku, szczególnie mięśnia czworobocznego części zstępującej, mięśnia długiego szyi oraz głowy. Tym samym ruchy w kierunku zgięcia głowy będą utrudnione i będą powodowały pogorszenie dolegliwości bólowych. Podobnie zblokowany staw C0- C1 może wywoływać bóle głowy przypominające migrenę. Jest to staw, w którym jest duża komponenta ślizgu, zaburzenie mechaniki tego stawu prócz objawów bólu migrenowego dają dużą komponentę objawów neurologicznych. [4]

KIERUNEK MASAŻU

Znając podstawy anatomiczne, które są w stanie wywołać ból migrenowy można ustalić kierunek przykładowego masażu. Podczas terapii, nie należy używać zapachów słodkich, które powodują uczucie otępienia, wzmożenie zawrotów głowy. Wszelkiego rodzaju kadzidełka nie są wskazane. Co do stosowania oliwek, stosuje się raczej oliwki, kremy zapachu naturalnego lub też miętowego/eukaliptusowego. Zapach nie powinien być intensywny. Zdarza się, jednak, że pacjent nie będzie tolerował żadnego zapachu, wówczas można wykonać masaż bez oliwki.

Istotną rolę odgrywa przyjęcie pozycji do masażu przez pacjenta. Wiele książek, które opisują masaż w jednostkach chorobowych podaje, że pozycją powinno być leżenie na plecach lub też pozycja siedząca, podobna jak przy masażu karku. Ja bym powiedział nieco inaczej- pozycja powinna być antalgiczna, czyli przeciwbólowa. Jeżeli pacjenta boli bardziej, gdy leży na plecach nie powinniśmy usilnie starać się go utrzymywać w tej pozycji. Z pewnością masażem należy objąć okolicę podpotyliczną i tutaj skupić się szczególnie na mięśniach skośnych, które działają jakby na krzyż ( jeżeli nadmiernie jest napięty miesień skośny górny lewej strony, to skośny dolny strony prawej również będzie napięty). Masaż taki powinien być spokojny, od dłoni samego masażysty wymaga się rozluźnienia, ruchy powinny być płynne, na samym początku delikatne. Zgodnie z terapią powięziową- nie silny ruch pobudza powięź, lecz ruch płynny, delikatny. Osobiście, gdy przychodzą do mnie pacjenci z typowym, mięśniowopochodnym bólem głowy nie dotykam od razu okolicy szyi, głowy. Zaczynam od przyzwyczajenia pacjenta do dotyku w rejonie barków, powięzi piersiowej i dopiero stopniowo zbliżam się do mięśni szyi, głowy, podpotylicznych. Samo odtwarzanie ruchu ślizgowego skóry względem mięśnia, mięśnia względem powięzi jest już terapią. Masażem z pewnością, trzeba objąć czepiec ścięgnisty, mięśnie pochyłe, m. żwacz, m. skroniowy oraz mostkowo- obojczykowo- sutkowy. Pacjent w trakcie masażu powinien być możliwie jak najbardziej zrelaksowany, oddychać spokojnie oraz mieć zamknięte oczy. Miejsce masażu wówczas, należy zaciemnić, gdyż jak pamiętamy występuje zazwyczaj wrażliwość na światło. Duża dawka bodźców: zapach, słuch, dotyk to za dużo w trakcie silnego bólu. Prostota ruchu, delikatność oraz pewność to klucz do sukcesu.

Nie chcę opisywać kolejności technik, gdyż każdy ból głowy jest inny- nawet ten mięśniowopochodny. Techniki, ich kolejność trzeba dopasowywać do zgłaszanych przez pacjenta dolegliwości, odczuć. Z pewnością pomocne będą tu uciski przyczepów mięśnia mostkowo- obojczykowo- sutkowego, czworobocznego- części zstępującej oraz ruchy rozcierania ( bardzo powolnego) okolicy mięśni podpotylicznych, mięśnia skroniowego, żwacza. Sam czepiec ścięgnisty, okolice czoła dobrze jest delikatnie pogłaskać oraz wykonać ruchy rozcierania okolicą nadgarstka. W swojej praktyce zauważyłem, że wszystkie ruchy tzw. rozcierania spiralnego opuszkami palców okolicy czoła oraz skroni nie są dobrze tolerowane przez pacjentów silnym bólem głowy- lepiej znoszą właśnie ruch roztarcia nadgarstkiem lub kłębem kciuka. Pamiętajmy, że jeżeli zbliżamy się do okolicy tylnej szyi lub przedniej: tętnicy szyjnej wspólnej, oraz z tyłu tętnicy kręgowej, pracujmy asymetrycznie, gdyż nigdy nie wiemy, jaka jest przepuszczalność tych tętnic. Może zdarzyć się, że pacjent ma np. 75 % zamknięte światło lewej tętnicy i my uciśniemy na obie tętnice przypadkiem- wówczas mózg dostaje za mało krwi i może w skrajnych przypadkach dojść do udaru niedokrwiennego. Dlatego masaż okolicy szyi jest szczególnie niebezpieczny i wymaga od masażysty maksymalnego skupienia oraz wczucia się w ciało pacjenta.

PODSUMOWANIE

Przyczyn bólów głowy, migreny jest wiele. Ciężko jak widać jednoznacznie stwierdzić, że np. napięcie mięśnia żwacza wywołuje na 100% ból głowy. W artykule, w dziale ,,mięśniowopochodne bóle głowy” zauważcie Państwo, nie padło ani razu stwierdzenie ,, napięcie tego mięśnia wywoła ból głowy”. Napięcie określonych grup mięśniowych, powięzi MOŻE wywołać objawy bólowe, a nawet objawy ze strony układu wegetatywnego ale nie można tego DEFINITYWNIE i JEDNOZNACZNIE stwierdzić. Jeżeli masaż, ma być formą terapii to od masażysty wymaga się znajomości struktur anatomicznych, których anomalnie w funkcjonowaniu mogą wywołać określone objawy ale co najważniejsze- masażysta musi umieć przyznać się nawet przed samym sobą, że nie w każdym przypadku nawet bólu mięśniowopochodnego masaż jest wskazany oraz nie zawsze przyniesie on ulgę. Dlatego, czasem dobrze jest wysłać pacjenta do poradni leczenia bólu, gdzie po przeprowadzeniu dokładnych badań obrazowych lekarz będzie w stanie określić rzeczywistą przyczynę oraz podejmie właściwe leczenie. Masażysta nie wyleczy, a nawet nie uśnieży każdego bólu głowy, dobry masażysta jest w stanie się do tego przyznać, gdyż kierować się będzie dobrem pacjenta. Na koniec, przypomina mi się taka sentencja, którą kiedyś powiedział mi znajomy fizjoterapeuta- jeżeli coś budzi Twoje wątpliwości, nie jesteś pewien przyczyny dolegliwości pacjenta, nie czujesz pewności proponowanej terapii oraz swojego ruchu PODDAJ SIĘ i odeślij pacjenta do drugiego specjalisty, to nie objaw niewiedzy, czy słabości lecz ODPOWIEDZIALNOŚCI.

Bibliografia:

1. Linde M. Migraine: a review and future directions for treatment

2. Linde M., Mellberg A., Dahlöf C. The natural course of migraine attacks. A prospective analysis of untreated attacks compared to treated. Cephalalgia 2006; 26: 712–721.

3. Woods R., Iacoboni M., Mazziotta J. Bilateral spreading cerebral hypoperfusion during spontaneous migraine headaches. N. Engl. J. Med. 1994; 331: 1689–1692.

4. Adam Bochenek, Michał Reicher, "Anatomia człowieka", tom I

5. Paulina Kaczmarczyk artykuły: http://www.punktzdrowia.pl/choroby-i-dolegliwosci/jak-rozpoznac-migrene oraz : http://www.punktzdrowia.pl/choroby-i-dolegliwosci/choroby-ukladu-krazenia/co-wywoluje-migrene

Źródło: www.fizjoartis.pl